Vaşinqton razılaşması Ermənistanı itkinlərin taleyini açıqlamağa məcbur edir - TƏHLİL

Rəsmi Bakının itkinlər mövzusuna son illərdə xüsusi diqqət yetirməsi, aidiyyəti dövlət qurumlarının bu istiqamətdə həyata keçirdikləri ardıcıl tədbirlər Ermənistan üzərində beynəlxalq təzyiqlərin gücləndirilməsinə xidmət edir. Məqsəd Birinci Qarabağ müharibəsində itkin düşmüş vətəndaşlarımızın taleyinə aydınlıq gətirmək və kütləvi məzarlıqların yerlərini müəyyənləşdirməkdir. Azərbaycan bu mövzunu qlobal humanitar problem kimi gündəmə gətirərək dünya ictimaiyyətini daha çox səy göstərməyə dəvət edir. 

30 avqust – Beynəlxalq İtkinlər Günü ölkəmiz üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bu günün təsis ideyası 2007-ci ildə Filippində itkin düşən şəxslərin ailələri tərəfindən irəli sürülmüş, 2010-cu ildə isə BMT Baş Assambleyası tərəfindən rəsmən qəbul olunmuşdur. Bu tarix insan hüquqlarının müdafiəsinin vacibliyini xatırladan qlobal anım gününə çevrilib.

Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsinin məlumatına görə, hazırda dünyada silahlı münaqişələr nəticəsində 240 minə yaxın insan itkin düşmüş şəxs kimi qeydə alınıb. Azərbaycanın timsalında isə mənzərə daha faciəlidir. Ermənistan münaqişə dövründə beynəlxalq humanitar hüququ kobud şəkildə pozaraq mülki şəxsləri girov götürmüş, əsirlərə işgəncə vermiş, məhkəməsiz edamlar həyata keçirmiş və onları kütləvi məzarlıqlarda basdırmışdır.

Rəsmi rəqəmlərə əsasən, 3983 azərbaycanlı itkin düşmüş şəxs kimi qeydə alınıb. Onlardan 3209-u hərbçi, 774-ü mülki şəxsdir. İtkinlərin 3698-i kişi, 285-i isə qadındır.

Azad edilmiş ərazilərdə aparılan araşdırmalar Ermənistanın müharibə cinayətlərinin miqyasını daha da üzə çıxarır. 2021-ci ildən indiyədək 23 kütləvi məzarlıq aşkarlanıb, 200-dən çox şəxsiyyət müəyyənləşdirilərək ailələrinə təhvil verilib. Eyni zamanda, Dövlət Komissiyası ailələrin bioloji nümunələrinin toplanması və DNT analizləri əsasında prosesləri davam etdirir.

İtkinlər üzrə Beynəlxalq Komissiyanın (ICMP) 2025-ci ilin martında açıqladığı hesabat da Ermənistanın əsir və mülki şəxslərə qarşı işgəncə, qeyri-insani rəftar və məhkəməsiz edam faktlarını təsdiqləyib. Ermənistanın keçmiş yüksək vəzifəli şəxslərinin etirafları da bu cinayətlərin miqyasını bir daha sübut edir.

Azərbaycan yalnız milli səviyyədə deyil, beynəlxalq platformalarda da bu məsələni daim gündəmdə saxlayır. 2002-ci ildən etibarən BMT Baş Assambleyasında ölkəmizin təşəbbüsü ilə “İtkin düşmüş şəxslər” mövzusunda qətnamələr qəbul edilir. 2021-ci ildə isə Azərbaycanın təşəbbüsü ilə “İtkin düşənlər üçün Qlobal Alyans” yaradılıb. Bu alyansda Azərbaycanla yanaşı 12 ölkə iştirak edir. Məqsəd – itkinlərlə bağlı halların qarşısını almaq, mövcud problemləri beynəlxalq diqqətdə saxlamaqdır.

2025-ci il avqustun 8-də imzalanmış Vaşinqton Bəyannaməsi də humanitar məsələlərin həllində yeni mərhələ açır. Sənəddə tərəflərin itkinlərlə bağlı məlumat mübadiləsi aparması öhdəliyi xüsusi vurğulanıb. Bu isə Ermənistanı 30 ildən artıq gizlətdiyi faktları açıqlamağa məcbur edəcək.

Azərbaycanın məqsədi yalnız öz vətəndaşlarının taleyini öyrənmək deyil. Bu mübarizə həm də beynəlxalq humanitar hüququn aliliyinin təmin edilməsi, gələcəkdə oxşar cinayətlərin qarşısının alınması və münaqişələr zamanı mülki əhalinin müdafiəsi üçün nümunəvi mexanizm yaradılmasına xidmət edir.

MTM Analitik Qrupu