Ermənistan-Aİ münasibətləri - Siyasi ritorika, yoxsa iqtisadi reallıq? - ŞƏRH

Uzun müddətdir Ermənistan cəmiyyəti ölkənin Avropa İttifaqına üzvlüyü barədə müzakirələr aparır. 2018-ci ildə hakimiyyətə gələn Baş nazir Nikol Paşinyan Ermənistanın siyasi kursunu da dəyişərək daha çox Qərbə meyl etdiyini açıq şəkildə büruzə verir. Bununla yanaşı, Moskva ilə münasibətləri getdikcə qoparan erməni hökumətinin xəyalı nə vaxtsa Aİ-yə üzvlükdür. Amma ortalıqda real faktlar var və bunları gözardı etmək siyasətdə böyük fəlakətlərə səbəb olur. Çünki xalqı aldatmaq, seçki ərəfəsində bu tip nağıllar danışmaq siyasi cəhətdən mümkündür. Amma Ermənistanın iqtisadiyyatına və logistikasına nəzər yetirəndə belə bir arzunun gerçəkləşməsi yaxın onilliklər ərzində belə mümkün görünmür.

Rəqəmlərə müraciət edək. Məsələn, ötən il Ermənistan ixracatının cəmi 7,4 faizini Avropa İttifaqına göndərilən mallar təşkil edib. Aİ ilə ticarət isə ümumi ticarət həcminin sadəcə 7,5 faizinə bərabər olub. Müqayisə üçün deyək ki, həmin dövrdə Moldova ixracatının 65, Ukrayna ixracatının isə 64 faizini Aİ-yə satılan mallar təşkil edib. Məhz bu səbəbdən adı çəkilən iki ölkənin Aİ-yə üzvlüklə bağlı şansları var. Ermənistanda isə bu rəqəm onlardan 10-15 dəfə azdır. Ciddi iqtisadi əlaqələr olmadan Brüssel üzvlük məsələsini müzakirə belə etməz.

Üstəlik, Ermənistan bu gün Avrasiya İqtisadi İttifaqının üzvüdür. Bu, vahid gömrük tarifləri deməkdir ki, Aİ qanunlarına uyğun gəlmir. Avropa bazarına daxil olmaq istəyən Ermənistan Aİİ ilə əlaqələrini tam dondurmalı, qurumdan çıxmalıdır. Sonra isə yüzlərlə texniki standarta uyğun iqtisadi sistem qurmalı, vergi və gömrük sistemini dəyişdirməlidir. Bu isə böyük xərc və uzun illər deməkdir.

Digər tərəfdən, Ermənistanın dənizlərə çıxışı yoxdur. Müstəqillik əldə etdikdən sonra səhv siyasət nəticəsində bu gün Azərbaycan və Türkiyə ilə sərhədi bağlıdır. Kommunikasiyalar blokdadır. Azərbaycanın lider olduğu regional və beynəlxalq logistik layihələrdən kənardadır. Bu səbəbdən də Avropaya yeganə çıxışı Yuxarı Lars keçid məntəqəsindən mümkündür. Bu yol isə uzun aylar qarla örtüldüyü üçün kilometrlərlə tıxac yaranır, həftələrlə yol bağlı qalır. Bu da daşınmaları bahalı və riskli edir.

Gürcüstan hələ 2014-cü ildə Aİ ilə sərbəst ticarət barədə qanun imzalayıb. Amma bu ölkənin də Avropa ilə ticarəti və bu ölkələrə ixracı elə də ciddi rəqəmlərlə ifadə olunmur. Gürcüstandan Aİ-yə ixracı ümumi göstəricinin 12-16 faizi arasında dəyişir. Səbəb isə sadədir. Logistika Şərqi Avropadakına nisbətən baha başa gəlir. Əgər Gürcüstan Aİ-yə eksportunu ciddi şəkildə artıra bilmirsə, Ermənistandan danışmağa belə dəyməz.

Eyni zamanda, Ermənistanın Rusiyadan asılılığını da gözardı etmək olmaz. 2024-cü ildə Rusiyadan Ermənistana təqribən 3,2 milyard dollar transfer daxil olub – bu, xarici pul axınının əsas hissəsidir. İxrac da əsasən Aİİ-yə yönəlib. Sabah Ermənistan Aİ-yə üz tutsa, indiki iqtisadiyyatın az qala yarısı olan Rusiya bazarının itkisini kompensasiya etməli olacaq.

Qısacası, bu gün Ermənistan üçün Aİ qapıları aşağıdakı səbəblərə görə bağlıdır və sadəcə arzu olaraq qalır:

Aİ ilə ticarətin çox az olması;

Aİİ qanunları ilə tərs mütənasiblik;

Qapalı ölkə və bahalı logistika;

Başa çatdırılmamış infrastruktur layihələri;

Rusiyadan ciddi şəkildə asılılıq.

Ermənistan ilk növbədə Avropaya ixracını ən azı 20-25% artırmalı, yol və tunellərin tikintisini başa çatdırmalı, bir bazardan asılılığı azaltmalıdır. Yalnız bundan sonra üzvlüklə bağlı müzakirələr üçün real ilkin şərtlər yaranacaq. Hələlik Aİ-yə daxil olmaq söhbəti iqtisadi reallıqdan daha çox siyasi ritorika olaraq qalır.

Hikmət Həsənov