İranla gələcək əməkdaşlıq: Zəngəzur Dəhlizi və daha çox - TƏHLİL

Azərbaycan və İran arasında son 30 il ərzindəki münasibətlər, əsasən qarşılıqlı maraqlar və dostluq üzərində qurulub. Hər iki ölkə bu müddət ərzində müxtəlif dövrlərdə yaranan anlaşılmazlıq və ziddiyyətlərə baxmayaraq, əlaqələrini inkişaf etdirməkdə davam edib. Azərbaycan, İranla olan münasibətlərində həmişə öz suverenliyini qorumağa və daxili işlərinə müdaxilə etməməyi üstün tutub. Bu yanaşma, Azərbaycanın xarici siyasətindəki əsas prinsiplərdən biri olub.

Azərbaycan Prezident İlham Əliyev, İranla olan münasibətlərə xüsusi diqqət yetirib və bu əlaqələrin gücləndirilməsinə mütəmadi olaraq önəm verib. 2014-cü ildə İranın keçmiş prezidenti Həsən Ruhani'nin Azərbaycana rəsmi səfəri, iki ölkə arasındakı münasibətlərin yeni mərhələyə qədəm qoymasına səbəb olub. Bu səfər çərçivəsində imzalanan “Azərbaycan Respublikası ilə İran İslam Respublikası arasında dostluq və əməkdaşlıq haqqında Birgə Bəyannamə” həm iqtisadi, həm də siyasi sahələrdə qarşılıqlı inamın güclənməsinə xidmət edib. Bu bəyannamə, iki ölkənin ərazi bütövlüyünü və suverenliyini qorumaq məqsədini güdür və hər iki tərəf, bir-birinin daxili işlərinə müdaxilə etməməyi qəbul edib.

İranla münasibətlərin inkişafında müsbət addımlar olsa da, xüsusilə İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra bəzi gərginliklər yaşanıb. Ermənistanın Zəngəzur Dəhlizinə qarşı sərt mövqeyi, rəsmi Tehran tərəfindən narahatlıqla qarşılanıb. İran, Zəngəzur Dəhlizini özünün “qırmızı xətti” olaraq qəbul etmiş və bu layihə ətrafında mübahisələr yaranmışdır. Bununla yanaşı, İran, Azərbaycanın sərhədində hərbi təlimlər keçirməsi və Qafan şəhərində tələsik konsulluq açması ilə münasibətlərdəki gərginliyi artırıb. Tehrandakı Azərbaycan səfirliyinə 2023-cü ildə edilən terror hücumu isə iki ölkə arasındakı münasibətlərdəki ciddi problemləri daha da dərinləşdirdi.

Lakin, hər iki ölkə arasında iqtisadi və regional əməkdaşlıq məsələləri hələ də praqmatik yanaşma ilə davam etdirilir. İran, Azərbaycanın əsas ticarət tərəfdaşlarından biridir və 2023-cü ildə iki ölkə arasında əmtəə dövriyyəsi 647 milyon ABŞ dollarına çatıb. Həmçinin, qarşılıqlı investisiyaların artırılması və yeni birgə layihələrin həyata keçirilməsi, iki ölkənin əlaqələrini daha da gücləndirir.

Azərbaycan və İran arasındakı əməkdaşlıq, həm də tranzit və nəqliyyat sahəsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Xüsusilə, Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin inkişafı ilə əlaqədar layihələr, iki ölkə üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir. Bu dəhliz, Körfəz ölkələri ilə Cənub-Şərqi Asiya ölkələrini birləşdirərək, həm də Avropa və Rusiya ilə əlaqələri gücləndirəcək. İran və Azərbaycan, bu layihə çərçivəsində dəmir yolu xətlərinin birləşdirilməsini həyata keçirib və mütəmadi olaraq qarşılıqlı görüşlər keçirərək, tranzit daşımalarının daha da artırılmasına çalışırlar.

Eyni zamanda, Azərbaycanın Zəngəzur Dəhlizinin açılması istiqamətində atdığı addımlar, bölgənin iqtisadi potensialını artırmaqla yanaşı, yeni geosiyasi mənzərənin yaranmasına da səbəb olub. Ermənistanın bu layihəyə qarşı müsbət yanaşmaması, Azərbaycanın yeni alternativ dəhlizlər üzərində işləməsinə yol açıb. İranla birgə həyata keçirilən Şərqi Zəngəzur dəhlizinin tikintisi, regionun iqtisadi inkişafına və logistika sahəsindəki imkanlara mühüm təsir göstərəcək.

Bu layihə çərçivəsində Horadizdən Ağbəndə avtomobil yolu çəkilir və dəmir yolu infrastrukturu bərpa olunur. Ağbənd avtomobil yolu ilə gündəlik 1100 avtomobilin, 30 avtobusun və 15 min nəfərin sərhəddən keçidi təmin ediləcək. Bu marşrut həm də tranzit yüklərin daşınmasına xidmət edəcək və bölgənin logistik mərkəzə çevrilməsinə təkan verəcək.

Aprelin 28-də Azərbaycana rəsmi səfər edən İran İslam Respublikasının Prezidenti Məsud Pezeşkianın bəyanatları, rəsmi Tehranın Azərbaycanla münasibətlərindəki anlaşılmazlıqları aradan qaldırmaq və əlaqələri inkişaf etdirmək istiqamətində maraq göstərdiyini göstərir. Pezeşkianın müsahibəsində, İranın Zəngəzur Dəhlizi layihəsinə münasibətinin daha sağlam və konstruktiv şəkildə dəyişəcəyi vurğulandı. İranın rəhbərliyi artıq başa düşür ki, Ermənistanın Qərb ilə sıx əməkdaşlığı və hərbi kontingentlərinin ölkə ərazisində yerləşdirilməsi, Azərbaycanla münasibətləri gərginləşdirməyin mənasız olduğuna qərar verib.

Bu dəyişiklik, İranın Azərbaycanla münasibətlərində yeni bir səhifə açacaq və hər iki ölkə arasında əməkdaşlıq daha sağlam bir əsasda davam edəcək. İki ölkə arasındakı münasibətlərin inkişafı, yalnız iqtisadi və ticari sahələrdə deyil, həm də regional təhlükəsizlik və nəqliyyat əlaqələri baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu perspektivdə, Azərbaycan və İranın strateji əməkdaşlığının daha da dərinləşməsi və yeni layihələrin reallaşdırılması, bölgədəki geosiyasi vəziyyəti müsbət şəkildə dəyişdirə bilər.

TƏHLİL ANALİTİK QRUP