Göygöldə bir qapının arxasında gizlənən alman şərabçılıq irsi: Azərbaycanın yeni “dadlı” sərgüzəşti

Üç il əvvəl Göygöldəki bu ikiqat taxta qapılar zibillik altında itib-batmışdı. Qapının arxasındakı bina illərlə baxımsız qalmış, toz-torpağa bürünmüş, ətrafdakı nəhəng çinar ağaclarının kölgəsində gizlənmişdi. Yerli sakinlər bu səssiz küçədən bazara və ya dostlarla görüşə tələsərkən oranın yanından ötüb keçirdilər. Kimsə Raul Abbaszadə adlı bir nəfər ortaya çıxana qədər həmin qapıların arxasında nə ola biləcəyini düşünmürdü.

Raul yerli gənclərlə işləyən bir aktivist və bələdçidir. Onun fikrini qarışdıran bir sual vardı: bu köhnə binanın divarındakı hava dəlikləri nə üçündür? Yaşlılar isə ona həmin ərazidə almanlara aid şərab zirzəmilərinin olduğunu deyirdilər.

Nəhayət, Raul şəhər rəhbərliyini inandırıb Y.Hummel küçəsindəki qapının önündəki 70 yük maşını dolusu zibilliyi təmizlətdirir. Nəticədə orada illərlə gizlənmiş bir şərab zirzəmisi, ensiz dəhlizlər, taxta çəlləklər və üzəri toz basmış 1930-cu illərə aid inventarlar üzə çıxır. Məlum olur ki, bunların hamısı burada yaşamış alman şərabçı Kristoff Vohrerə məxsus imiş. Raul məni əsrarəngiz bir pilləkənlə aşağı endirir. Sərin və qaranlıq zirzəmi otağında hələ də mayalanmış üzümün ətri hiss olunur.

O vaxtdan bəri bu yer təmizlənib, elektriklə təmin olunub və sadə bir şərab dequstasiya məkanına çevrilib. Hələ küçədən görünən heç bir lövhəsi belə yoxdur.

Bu zirzəmi sadəcə yerli şərabların dadına baxmaq üçün deyil, o, Azərbaycanda sənayevi şərabçılığın doğulduğu yerə açılan pəncərədir. 1819-cu ildə Napaleon müharibələrindən qaçan 500-ə yaxın alman ailəsi indiki Baden-Vürtemberqdən köç edərək Rusiya imperiyasının immiqrasiya proqramı çərçivəsində Göygöl və Şəmkirə, sonradan isə Helenendorf (indiki Göygöl) və Annenfelda yerləşdirilib.

“O zamanlar almanlar hər biri azı 15 hektar üzüm bağı salmış, öz evlərində şərab hazırlayırdılar”, - Raul dequstasiya üçün yerli şərab şüşələrini masaya düzdükcə danışır. Biz isə xalça naxışlı masa örtüyünün arxasında oturub pendir, turşular və kolbasalardan dadırıq. Raul isə bu alman mənşəli şəhərin unudulmuş hekayələrini danışmaqda davam edir.

Vohrerin evdə hazırladığı şərablar Şəkiyə ipək almağa gələn fransız tacirlərin diqqətini çəkir. Onlar bu şərabları məşhur Burqundiya şərablarına bənzədirlər. Bu təşviq nəticəsində Vohrer ailəsi 1860-cı ildə Azərbaycanın ilk kommersiya şərab zavodunu, Göygöl Şərab Zavodunu açır. Halbuki, Azərbaycanda şərabçılığın tarixi qədimdir: Göygöldə aparılan arxeoloji qazıntılarda eramızdan əvvəl II minilliyə aid, içində üzüm şərabının izləri olan küplər aşkarlanıb.

Lakin bu ənənə tarix boyunca fərqli imperiyalar dövründə ya inkişaf edib, ya da geriləyib. SSRİ dövründə isə Mixail Qorbaçovun 1985-ci ildəki “antialkoqol” kampaniyası üzümçülüyün çöküşünə səbəb olur. Ancaq 2000-ci illərdən sonra Azərbaycan şərabçılığı yenidən dirçəlməyə başlayır.

“Göygöl ölkədə sənayevi şərabçılığın beşiyidir”, - deyə dequstasiya zamanı bizə qoşulan oenoloq və şərabçı Əziz Qasımov söyləyir.

“SSRİ dövründə Azərbaycandakı bütün şərab sənayesi məhz alman kolonistlərin əsası qoyduğu zavodlar üzərində qurulmuşdu”.

İkinci Dünya Müharibəsindən sonra almanlar sürgün edilir və onların bağları azərbaycanlılara keçir. Bu gün həmin ənənəni Göygöl Şərab Zavodunun baş şərabçısı Rasim Omarov davam etdirir. “Xan 1860” brendi ilə həm yerli, həm də Avropa üzüm növlərindən şərablar istehsal olunur.

Raul bizə yerli iki əsas üzüm növü haqqında danışır. Bunlardan biri “mədrəsə”dir - qalın qabıqlı, zəngin dadlı qırmızı üzüm növü və yerli əhali buna “Azərbaycan pinot noir”ı deyir. Digəri isə “bayanşira”dır – yüngül və təravətli ağ şərab növü, elə azərbaycanlıların sevdiyi kimi.

Həmçinin dequstasiya zamanı almanlar tərəfindən gətirilmiş Şardone və Pinot noir, qonşu Gürcüstandan olan yarışirin saperavi və xırt-xırt rkatsiteli də təqdim olunur.

“Burada, Kiçik Qafqaz dağlarının ətəyində üzümçülük üçün ideal şərait var,” – Əziz əlavə edir.

“İsti günlər, sərin gecələr və yetişmə dövründə yetərli yağış – hər şey tam balansdadır”. Gəncə-Qazax bölgəsi ilə yanaşı, Şirvan düzənliyi, Xəzəryanı ərazilər, Lənkəran-Astara zonası və Qarabağ da ölkənin aparıcı şərabçılıq bölgələridir.

Bayanşira şərabından bir qurtum alarkən, arxada daş divardan asılmış paslı bir dəmir alət diqqətimi çəkir. Əziz izah edir ki, bu, vaxtilə almanların istifadə etdiyi çəllək düzəltmə alətidir.

Göygölün mərkəzi isə alman-azərbaycan irsinin canlı abidəsidir. Bir tərəfdən, sovet dövründən qalan Lada avtomobilləri və təsbeh çevirən kişilərlə tanış səhnə; digər tərəfdən, alman memarlığının izlərini daşıyan St. John kilsəsi və Viktor Kleinin — Göygöldə yaşamış sonuncu almanın evi. Bu ev hazırda muzeyə çevrilməkdədir.

Dequstasiya otağında son badəmizi qaldırırıq. “Azərbaycanın hələ istifadə olunmamış böyük potensialı var” – Əziz deyir və sitrus ətri saçan Şardone şərabından qurtumlayır. “Biz dünyanı təəccübləndirmək istəyirik”. 

Və görünür ki, Göygöldən başlayaraq Qafqaz ətəklərinə qədər uzanan bu üzüm bağları oenofilərin (şərab həvəskarlarının) qarşısında yeni bir sərgüzəşt xəritəsi aça bilər. Bəzən böyük tarixlər ən gözlənilməz qapıların arxasında gizlənir.